Kernen van Zaltbommel

De gemeente bestaat naast de stad Zaltbommel, uit twaalf kernen te weten: Aalst, Bern, Brakel, Bruchem, Delwijnen, Gameren, Kerkwijk, Nederhemert (Noord en Zuid), Nieuwaal, Poederoijen en Zuilichem.

Aalst

Aalst (Oalst in plaatselijk dialect) is gelegen aan de afgedamde Maas ten zuidwesten van de stad Zaltbommel en telde op 1 januari 2022, 2.207 inwoners. Aalst (Halosta) wordt al vermeld in een akte uit 815/816. Aalst is waarschijnlijk ontwikkeld uit aa, dat een oude naam voor water is. Aan het eind van de tiende eeuw wordt het als Altisti en Aloste aangeduid en in de 11e eeuw al als Alaste en weer een eeuw later Aelst. Aalst was van 1812 tot 1817 een zelfstandige gemeente, daarna ging het op in de gemeente Brakel. Tussen Aalst en Veen (gemeente Aalburg, provincie Noord-Brabant) is er een kabelpont over de afgedamde maas.

Bern

Bern komt van Berne en is een oudhollands woord voor drek of modder. Bern is een buurtschap en ligt op het "eiland" Nederhemert-Zuid. Dit buurtschap bestaat uit ongeveer 5 straten en is te bereiken via een dijkweg (N831) en via de onverharde Moffendijk vanuit Nederhemert-Zuid. Tevens is er een veer tussen Bern en Herpt (gemeente Heusden, provincie Noord-Brabant) over de Bergsche Maas. De buurtschap telt 34 inwoners (op 1 januari 2022). Sinds de Maaswerken in de jaren 1883 - 1904 is het buurtschap Bern aan de Bommelerwaardse, Gelderse kant van de Maas gelegen. Vanaf 1 januari 1958 viel Bern, na een grenscorrectie, onder de gemeente Kerkwijk.

Brakel

De oudste vermelding van Brakel stamt uit 1228 ('Bracle'). De naam is mogelijk een samenstelling van het Germaanse brako, dat varen betekent en lo, loofbos op een oeverwal. Dit grootste dorp met meer dan 3000 inwoners ligt vlakbij waar de afgedamde Maas en de Waal samenkomen. In 1998 is de eerder zelfstandige gemeente Brakel opgenomen in de gemeente Zaltbommel. De gemeente Brakel omvatte Aalst, Poederoijen en Zuilichem. Tussen Brakel en Herwijnen (gemeente Lingewaal, provincie Gelderland) wordt een veerdienst over de Waal onderhouden.

Bruchem

Bruchem ligt op een stroomrug middenin de Bommelerwaard dicht bij de stad Zaltbommel en telde op 1 januari 2022, 1.765 inwoners. Tot 1999 behoorde Bruchem tot de gemeente Kerkwijk, die toen werd opgeheven. De naam Bruchem bestaat uit twee delen: bruc en hem. Bruc komt van broek, dat laagland of een weiland betekent. Hem is afgeleid van heim, dat woonplaats betekent.

Delwijnen

Delwijnen ligt evenals Bruchem en Kerkwijk op een stroomrug en heeft iets meer dan 400 inwoners. De naam Delwijnen stamt af van de woorden delle en winne. Delle betekent een laagte waarin water staat en Winne betekent hoeve. Delwijnen behoorde tot 1999 tot de gemeente Kerkwijk, die toen werd opgenomen in de gemeente Zaltbommel.

Gameren

Gameren werd in 1813 een zelfstandige gemeente tot 1955, toen het bij Kerkwijk werd gevoegd. Het dorp telt 2.636 inwoners (op 1 januari 2022) en wordt voor het eerst in 1031 genoemd ('Gamberen'). Gamberen is wellicht een afleiding van het Germaanse gambron, dat 'de sterke' betekent. Het zou wellicht een naam zijn voor een oude aftakking van de Waal. Of de naam hangt samen met aa, of ammer, woorden die naar de ligging van Gameren aan het water verwijzen.

Kerkwijk

Kerkwijk is gebouwd op een stroomrug die door het midden van de Bommelerwaard loopt en waarop ook Bruchem en Delwijnen zijn gelegen. Haaks daarop wordt Kerkwijk doorsneden door de N832. Kerkwijk, met bijna 700 inwoners, wordt voor het eerst in het eerste kwart van de dertiende eeuw genoemd ('Kirkewihc'). Kirke betekent kerk en wihc is woonplaats. In 1998 is de eerder zelfstandige gemeente Kerkwijk opgenomen in de gemeente Zaltbommel. De gemeente Kerkwijk omvatte Bern, Bruchem, Delwijnen, Kerkwijk, Nederhemert-Noord, Nederhemert-Zuid, Nieuwaal en Gameren.

Nederhemert

Nederhemert, bestaande uit een noordelijk en een zuidelijk deel, wordt gescheiden door de Afgedamde Maas. Nederhemert-Zuid wordt aan de zuidkant begrensd door de Maas en wordt daarom ook wel ‘het eiland’ genoemd. Nederhemert wordt voor het eerst genoemd in een bron als 'Hamerthe' of 'Hamaritda'. De naam Hemert is mogelijk samengesteld uit '(H)a' (water) 'mer'(verlande stroombedding). Misschien dat de uitgang 'the' of 'itda' naar het Germaanse 'ithi' verwijst, dat verzamelplaats betekent.

Nieuwaal

Nieuwaal wordt voor het eerst in 1031 genoemd Niwele. Het woord is samengesteld uit niwe, dat wellicht nieuw betekent en le, ofwel lo, loofbos op een oeverwal. Nieuwaal maakte, samen met Gameren, tot 1955 deel uit van de zelfstandige gemeente Gameren, vervolgens behoorde het dorp tot 1999 bij de gemeente Kerkwijk. Nieuwaal heeft 924 inwoners (1 januari 2022).

Poederoijen

Poederoijen, met ruim 1000 inwoners, is een dorp in het zuidwesten van de gemeente Zaltbommel. Tot 1955 vormde het dorp een zelfstandige gemeente, die in dat jaar samen met Zuilichem en Aalst opging in de gemeente Brakel tot 1999. Poederoijen (Podarwic) wordt al vermeld in een akte uit 815/816. Podarwic is samengesteld uit Podar, een onbekend woord, mogelijk een eigennaam en ooi, weiland langs een rivier en wic, dat woonplaats betekent. Poederoijen werd vroeger ook wel Pouderoijen, Poederoyen en Poederooijen genoemd.
Ten noordwesten van het dorp ligt in de uiterwaarden tussen de rivieren, de Maas en de Waal, het slot Loevestein. De Waal en de Afgedamde Maas vloeien hier samen tot de Merwede. Bij het Slot ligt een voetveer waarmee Woudrichem (gemeente Woudrichem) kan worden bereikt.

Zaltbommel

Zaltbommel is een vestingstad en wordt in 850 voor het eerst in een schriftelijke bron vermeld als 'Bomela' De plaatsnaam bestaat uit twee delen: 'boom' en 'la' (of 'lo'). Lo verwijst naar een loofbos op een oeverwal. Boom moet gelezen worden in de huidige betekenis. Tegen het einde van de dertiende eeuw krijgt Bommel de toevoeging 'Zalt', om zich van Maasbommel te onderscheiden. De stad Zaltbommel telt 13.335 inwoners (per 1 januari 2022).

Zuilichem

Zuilichem wordt voor het eerst in 1143 genoemd ('Solekem'). Deze naam is samengesteld uit Sole, wellicht de naam van een Germaanse stam, en kem, hetzelfde woord als heim, dat woonplaats betekent. Zuilichem telt in 2022, 1.850 inwoners en is daarmee vergelijkbaar qua aantal inwoners met Bruchem. Zuilichem was tot 1955 een zelfstandige gemeente, vervolgens behoorde het dorp tot 1999 bij de gemeente Brakel.