Waaldijk 2, woonhuis

Adres: Waaldijk 2, Zuilichem

Gemeente: Zaltbommel
Postcode + plaats: 5305 CE Zuilichem
Straat + huisnummer: Waaldijk 2
Naam object: -
Kadastrale aanduiding: gemeente Brakel, sectie K, nr. 160

Bescherming: gemeentelijk monument
Datum aanwijzing: 25 augustus 2020

Oorspronkelijke functie: woonhuis/smederij
Huidige functie: woonhuis

Bouwjaar: eerste helft 18de eeuw/19de eeuw/20ste eeuw/21ste eeuw
Architect: -
Bouwstijl: - 

Beschrijver: -
Datum beschrijving: november 2019
Datum foto’s: november 2019

Bronnen: Ester Vink en Caspar Blaauw, De voormalige smederij in het Boveneind van Zuilichem het huis in zijn omgeving, november 2019

Kadastrale kaart van Waaldijk 2 in Zuilichem (2015)

Het pand is gelegen aan de noordzijde van de Waaldijk (buitendijks) in Zuilichem aan het zogenaamde Boveneind; een buurtschap dat oorspronkelijk bekend was onder de naam Moleneind, naar de molen die daar tot de grote dijkdoorbraak van 1861 stond. Van het buurtschapje dat daar in de 18de eeuw ontstond is Waaldijk 2 het enige overgebleven pand van na de grote dijkdoorbraak. Waaldijk 4 en 6 zijn herbouwd op dezelfde locatie en de molen werd in het dorp herbouwd. De kenmerkende perceelsgrenzen die haaks op de dijk staan dateren minimaal uit de 17de eeuw. In ieder geval zijn ze ouder dan de huidige dijk.

Het oorspronkelijke rechthoekige, evenwijdig met de dijk gelegen gedeelte van het pand dateert uit de 18de eeuw, in de 19de eeuw is linksvoor een aanbouw gemaakt en in de 20ste eeuw is linksachter een aanbouw gerealiseerd, die in de 21ste eeuw nog iets is verlengd.
Het pand heeft vanaf de bouwtijd jarenlang, naast een woonfunctie, ook een smederij gehuisvest (1740 - 1964). Nu wordt er enkel nog gewoond.

Plattegrond en opbouw

Het pand heeft een samengesteld bouwvolume. Het is oorspronkelijk gebouwd op een rechthoekige plattegrond evenwijdig aan de dijk. Aan de linkerzijde is zowel voor als achter een aanbouw haaks hierop geplaatst. De voorste aanbouw is smaller dan de achterste.
Het pand telt twee bouwlagen.
Het is in de loop der jaren meermalen verbouwd.
De bakstenen gevels zijn gepleisterd. De gevels zijn aan de binnenzijde voorzien van binnen-spouwbladen.

Voorgevel

De voorgevel van de aanbouw bevat op de verdieping in het midden een niet-oorspronkelijk raamkozijn met luiken. Het kozijn bevat twee ramen, waarbij het onderraam iets terug ligt ten opzichte van het bovenlicht, zodat de suggestie van een schuifraam wordt gewekt.
Oorspronkelijk stak de gevel boven het dakvlak uit en was deze bovenin voorzien van vlechtingen. De gevel wordt nu aan de bovenzijde afgedekt door het dak.

De voorgevel van het hoofdgebouw bevat op de begane grond twee niet-oorspronkelijke raamkozijnen met luiken. De kozijnen hebben een middenstijl.

Linker zijgevel

De linker zijgevel is door de 21ste-eeuwse aanbouw enigszins verlengd.
Op de begane grond bevinden zich drie niet-oorspronkelijke ramen met een gelijke indeling maar op verschillende hoogten in de gevel geplaatst. De ramen bestaan uit schuiframen met 2-ruits bovenlicht en 4-ruits onderraam. Tussen het middelste en rechter raam bevindt zich een deur.
Op de verdieping bevindt zich tussen het middelste raam en de deur een klein vast raam (het enige oorspronkelijke raam). Boven het linkerraam is een dakkapel aangebracht die door het dak steekt en is voorzien van een deuropening.

Rechter zijgevel

De rechter zijgevel heeft een asymmetrische indeling.
In de linkerhelft van de gevel bevindt zich op de begane grond een raamkozijn met 2-ruits boven- en 2 ruits onderraam (dit was oorspronkelijk een schuifkozijn met een 18de-eeuwse roedeverdeling, voorzien van luiken). Rechts daarvan bevindt zich een deur. Op de verdieping bevindt zich boven de deur een klein venster, dat oorspronkelijk ook was voorzien van een luik.
Tegen de rechterhelft heeft vroeger een, mogelijk stenen, aanbouw gestaan. De stenen aanbouw is ooit vervangen geweest door een houten hoefstalschuur.
De rechterhelft van de gevel is thans blind; wel is nog een kleine dichtzetting zichtbaar, die vermoedelijk heeft bestaan uit een klein laag venster ter ontluchting van een overwelfde bergruimte.

Het metselwerk van de rechter zijgevel vertoont vlechtingen. De gevel bevat nog enkele muurankers.

Achtergevel

De achtergevel is gedeeltelijk aan het zicht onttrokken door de 21ste-eeuwse aanbouw. Het gedeelte dat wel zichtbaar is heeft een heel nieuwe indeling gekregen.

Dak

Het oorspronkelijke bouwdeel is voorzien van een zadeldak met de noklijn evenwijdig aan de dijk en een schild aan de rechterzijde. Dit dak is gedekt met dakpannen. In het voordakvlak is een dakraam geplaatst. Op de nok staat een gemetselde schoorsteen (oorspronkelijk twee schoorstenen).

De aanbouwen zijn eveneens voorzien van een zadeldak met de noklijn haaks op die van het oorspronkelijke bouwdeel. Het linker dakvlak is langer dan het rechter. Aan de achterzijde bevindt zich een schilddak. Dit dak is gedekt met riet. In het linker dakvlak is een dakraam geplaatst.

Constructie

Het pand heeft een opmerkelijk constructie. De verdiepingsbalklaag aan de dijkzijde rechts wordt gedragen door de voorgevel en door twee halve gebinten. Voor de 19de-eeuwse verbouwing waren dit er waarschijnlijk drie. Op de begane grond zijn de gebintstijlen aan het zicht onttrokken. De gebintbalken zijn wel zichtbaar in de huidige woonkamer, de voormalige smederij.
Bij de verbouwing van 1985 is de kap vernieuwd. Daarbij zijn spanten geplaatst op de gebintbalken.
Voorheen stond hier een standvink op de gebintbalk die een vliering droeg, ter ondersteuning van de sporen. Een houten stijl onder de gebintbalk ter plaatse van de standvink lijkt niet overdreven. Een bouwspoor dat zo’n stijl er eerder heeft gestaan is echter niet aanwezig.
Van de verdiepingsvloer zijn twee balken zichtbaar. Van een derde balk is de locatie te herkennen. De rest van de vloer is zowel van onder als van boven volledig aan het zicht onttrokken.

Reden van plaatsing

Architectuurhistorische criteria

a. de nog vrij gaaf bewaard gebleven hoofdstructuur van het pand, inclusief de 19de-eeuwse uitbreiding;
b. de interessante en zeldzame kapconstructie, bestaande uit een drietal halve gebinten, die nog herkenbaar aanwezig is.

Stedenbouwkundige criteria

a. onderdeel van het nog herkenbare 18de-eeuwse buurtje Moleneind;
b. ensemblewaarde in relatie tot de twee andere buitendijks en evenwijdig aan de dijk gelegen panden Waaldijk 4 en 6;
c. de gave contouren van het pand aan de dijk.

Cultuurhistorische criteria

a. de voormalige bestemming als smederij zoals die ruim twee eeuwen in het pand was gevestigd;
b. de interessante bewonersgeschiedenis;
c. het enige pand dat van het buurtje Moleneind is overgebleven na de grote dijkdoorbraak van 1861;
d. de kenmerkende perceelstructuur die haaks op de dijk staat en minimaal te dateren is in de 17de eeuw.