Stadsdijk 1, watertoren

Adres: Stadsdijk 1, Zaltbommel

Gemeente: Zaltbommel
Postcode + plaats: 5301 GM Zaltbommel
Straat + huisnummer: Stadsdijk 1
Naam object: oude watertoren
Kadastrale aanduiding: gemeente Zaltbommel, sectie B, nr. 528

Bescherming: gemeentelijk monument
Datum aanwijzing: 8 september 1992

Oorspronkelijke functie: watertoren
Huidige functie: woonhuis

Bouwjaar: ca. 1905
Architect: J. Schotel
Bouwstijl: neorenaissance

Beschrijver: -
Datum beschrijving: -
Datum foto’s: - 

Bronnen: -

Kadastrale kaart van Stadsdijk 1 in Zaltbommel (2015)                                    

Historie en ligging

De watertoren is omstreeks 1900-1910 gebouwd in een quasi-middeleeuwse stijl onder architectuur van vermoedelijk J. Schotel. De watertoren lijkt namelijk sterk op de door hem ontworpen watertoren van Woerden (1906). De stijl komt tot uitdrukking in de gekanteelde omgang boven het waterreservoir, de vele gemetselde details (trapgevel met ezelsruggen boven de ingang), rondboogvensters, etc.
De watertoren is gesitueerd aan de rand van het noordoostelijke deel van de aarden omwalling van de oude binnenstad van Zaltbommel. Deze fraaie landschappelijke omgeving is herschapen tot wandelpark.

Plattegrond en opbouw

De watertoren bezit een cirkelvormige grondslag en is gebouwd op een eveneens cirkelvormig bakstenen plateau. De toren is opgericht in verschillende soorten en kleuren baksteen.
De zich geleidelijk aan naar boven toe verjongende schacht, sluit boven de hoge tweede geleding, aan op de onderbouw van het sterk overkragende waterreservoir. Het reservoir rust op de schacht middels een omlopende reeks troggewelfjes tussen ijzeren H-profielen, die aan de bovenzijde aansluiten op een H-balk.
De gehele schacht is in kops verband gemetseld in donkerrode baksteen. De uitspringende plint sluit aan de bovenzijde af met een verblendstenen afgeschuinde waterlijst. De bakstenen schacht wordt verlevendigd door oranjerode verblendstenen speklagen ter hoogte van de onder- en de bovenzijde van vensters en deuren. Bij de bovenzijde van de vensters zetten deze speklagen zich als rondbogen voort. De eerste geleding wordt van de tweede gescheiden door een smalle en een zeer brede geprofileerde oranjerode verblendstenen waterlijst met geprofileerde waterkeringen aan de onderzijde.

In de onderste geleding bevindt zich aan de voorzijde een ingangspartij, die aan de bovenzijde wordt afgesloten door een bakstenen trapgeveltje met ezelsruggen. De ingang bezit een kozijn met vernieuwde deur, waarboven een oranjerode verblendstenen rondboog en een met een houten paneel dichtgezet boogveld. In de onderste geleding bevindt zich voorts nog een rondboogvenster met bakstenen lekdorpel.

De hoge tweede geleding bestaat uit twee niveaus met elk vier rondboogvensters met bakstenen lekdorpels. De tweede geleding van de schacht sluit aan de bovenzijde af met een bakstenen bloktandlijst.

Het sterk overkragende gedeelte, waarin het waterreservoir is opgenomen, is geheel in kops verband gemetseld in oranjerode verblendsteen en voorzien van gele verblendstenen speklagen. Dit bouwdeel sluit aan de bovenzijde af met een bakstenen keperboogfries, een uitgemetselde verblendstenen lijst, een geprofileerde waterlijst met waterkering en de hoofdomgang. Dit getrapte kanteel is voorzien van een smeedijzeren windvaan in art nouveau-achtige vormgeving. De rondlopende gevel van het waterreservoir is voorzien van een achttal keperboogvormige vensters met ongeprofileerde kozijnen en 3-ruits ramen. Aan de bovenzijde sluiten deze vensters af met geel verblendstenen keperboogjes, die zijn verbonden met de bovenste speklaag.

Bijgebouwen, stoep en tuin

Voor de ingang ligt een bakstenen stoep.

Reden van plaatsing

Architectuurhistorische criteria

a. de vrij gaaf bewaard gebleven staat van het gebouw;
b. de wijze waarop het grote waterreservoir aansluit op de smallere schacht middels gebogen troggewelfjes tussen ijzeren H-profielen;
c. de eenheid van constructieve elementen van het pand zoals muren, dak en vloeren.

Stedenbouwkundige criteria

a. een zeer karakteristiek en herkenbaar element in de fraaie, tot wandelpark herschapen, omwalling van de oude stadskern van Zaltbommel.

Cultuurhistorische criteria

a. de functie als watertoren;
b. belangrijk voorbeeld van een monument van bedrijf en techniek.