Bergsche Maasdijk 1, gemaal

Adres: Bergsche Maasdijk 1, Bern

Gemeente: Zaltbommel

Tenaamstelling: Gemaal Bern
Postcode + plaats: 5318 LA Bern
Straat + huisnummer: Bergsche Maasdijk 1
Naam object: -
Kadastrale aanduiding: gemeente Kerkwijk, sectie L, nr. 284

Bescherming: gemeentelijk monument
Datum aanwijzing:  10 september 1996

Oorspronkelijke functie: gemaal
Huidige functie: gemaal

Bouwjaar: 1889
Architect: -
Bouwstijl: -

Beschrijver: GG/drs. L.J.H. Vroon
Datum beschrijving: 5 september 1995
Datum foto’s: 10 augustus 1995

​

Historie en ligging

Dit gemaal is gelegen aan de noordzijde van de Bergsche Maasdijk, aan de voet van de dijk, aan het eind van de dode Maasarm.
Het gemaal Bern werd gebouwd in 1889. In de noordgevel is, rechts van de deur, een jaarsteen aangebracht. De zuidgevel is gericht naar de dijk.

Plattegrond en opbouw

Het gemaal is gebouwd op een grondplan dat bestaat uit twee haaks op elkaar staande rechthoeken, die middels een laag tussenlid met elkaar zijn verbonden. Beide rechthoeken tellen één bouwlaag. De bakstenen gevels zijn uitgevoerd in kruisverband. De zuid- en de westgevel zijn gepleisterd.

Noordgevel

De noordgevel van de noordelijke rechthoek wordt door drie steunberen verticaal geleed in twee traveeën. In de middensteunbeer is een jaarsteen met het bouwjaar 1889 aangebracht. Daaronder bevindt zich een tweede steen, op een hoogte en met de tekst: “meter boven N.A.P”. Boven deze tot halve hoogte opgetrokken steunbeer, is een blindvenster met een bakstenen lekdorpel geplaatst onder een rollaag.

De linker travee bevat een dubbele, houten deur met beslag en een spitsboogvormig, door een verticale roede geleed, 2-ruits bovenlicht. De rechter travee bevat twee spitsboogvensters, voorzien van een roedeverdeling en een bakstenen lekdorpel. De aanzet- en sluitstenen van de ontlastingsbogen zijn gepleisterd. De houten daklijst met overstek rust op forse consoles. De noordgevel van de zuidelijke rechthoek is in het midden versterkt met een steunbeer. Rechts daarvan bevindt zich een cirkelvormig, gietijzeren roosvenster, gelijk aan de vensters in de oostgevel. Links van de steunbeer sluit het tussenlid aan.

Oostgevel

De oostgevel bevat vier spitsboogvormige, verdiepte velden, met gepleisterde aanzet- en sluitstenen. Elk verdiept veld bevat een cirkelvormig, gietijzeren roosvenster. Het rechter deel van het gevelvlak wordt afgesloten met een geprofileerde gootlijst, rustend op consoles. Het linkerdeel heeft een puntgevel met in de top een rond blindvenster.
De houten daklijst met overstek rust, evenals de noordgevel, op forse consoles.

Zuidgevel

De zuidgevel van de zuidelijke rechthoek is naar de dijk gericht en wordt door drie steunberen verticaal geleed in twee traveeën.
De linker travee bevat een T-vormig ingedeeld schuifvenster met een 2-ruits bovenlicht. De rechter travee bevat een dubbele, spitsboogvormige, houten deur. Het gevelvlak wordt beëindigd met een geprofileerde gootlijst, rustend op consoles.

De zuidgevel van de noordelijke rechthoek is opgetrokken in baksteen en bevat, evenals de noordgevel, op de begane grond twee spitsboogvensters, voorzien van een roedeverdeling en een bakstenen lekdorpel. De aanzet- en sluitstenen van de ontlastingsbogen zijn gepleisterd. Rechts bevindt zich het tussenlid. Het metselwerk van de geveltop is vernieuwd. De houten daklijst met overstek rust op forse consoles.

Westgevel

Het linkerdeel van de westgevel wordt door drie steunberen verticaal geleed in twee traveeën. Beide traveeën bevatten een ongedeeld venster met een 6-ruits bovenlicht. De vensters hebben een bakstenen lekdorpel. Het gevelvlak wordt afgesloten met een geprofileerde gootlijst, rustend op forse consoles.
Het terug liggende gevelvlak van het tussenlid bevat een dichtgespijkerde gevelopening.
Het rechter deel van de westgevel bevat op de begane grond twee ongedeelde vensters met een 2-ruits bovenlicht en een bakstenen lekdorpel. In de geveltop een houten luik, eveneens met een bakstenen lekdorpel. De houten daklijst met overstek rust, evenals de noord- en de oostgevel, op forse consoles.
De vensters in de westgevel zijn recent vernieuwd. Oorspronkelijk waren het schuifvensters. De oorspronkelijke roedeverdeling bleef gehandhaafd.

Dak

Beide bouwdelen van het gemaal hebben een zadeldak, dat is gedekt met overwegend rode Muldenpannen. Het zuidelijk dakvlak van het zuidelijke bouwdeel is gedekt met rode en gesmoorde kruispannen, die zijn gelegd in een diagonaal streeppatroon.
Het zadeldak van het tussenlid is gedekt met gesmoorde oud Hollandse pannen.

Reden van plaatsing

Architectuurhistorische criteria:
a.  de esthetische kwaliteiten, gave verhoudingen en bijzondere detaillering in vormgeving en materiaalgebruik;
b. een voorbeeld van een functionele en typologische ontwikkeling.

Stedenbouwkundige criteria:
a.  de markante ligging aan het einde van de dode Maasarm.

Cultuurhistorische criteria:
a. de bestemming, die verbonden is met een technische ontwikkeling;
b.  de verschijningsvorm, die verbonden is met een technische ontwikkeling.