Kerkplein 10, weeshuis

Adres: Kerkplein 10, Zaltbommel

Gemeente: Zaltbommel
Postcode + plaats: 5301 EK Zaltbommel
Straat + huisnummer: Kerkplein 10
Naam object: De Schutse
Kadastrale aanduiding: gemeente Zaltbommel, sectie A, nr. 3567

Bescherming: gemeentelijk monument
Datum aanwijzing: 6 augustus 1991

Oorspronkelijke functie: weeshuis
Huidige functie: begeleid wonen

Bouwjaar:1884
Architect: -
Bouwstijl: -

Beschrijver: -
Datum beschrijving: -
Datum foto’s: -

Bronnen: P.J. de Jong: ‘400 jaar Weeshuis Zaltbommel 1590-1991’, Zaltbommel 1990.

Kadastrale kaart Kerkplein 10 in Zaltbommel (2015)

Historie en ligging

Het pand, een voormalig weeshuis, is vrij gelegen aan de zuidzijde van de zuidwesthoek van het Kerkplein, tegenover de Sint Maartenskerk en in het verlengde van de rijweg van het Kerkplein.

Plattegrond en opbouw

Het hoofdgebouw uit 1884 (eerste steen) heeft een rechthoekige plattegrond en telt twee bouwlagen. Het bakstenen pand is gemetseld in kruisverband. Voor de plint, lijsten en dorpels is  gebruik gemaakt van harsteen. Het is in grote lijnen uitgevoerd in een eclectische stijl uit het einde van de 19de eeuw met neoclassicistische en neorenaissance elementen. Aan de rechterzijde (westzijde) is een moderne vleugel aangebouwd.

Voorgevel

De voorgevel is symmetrisch met een middenrisaliet en hoekpenanten en wordt bekroond door een hoofdgestel met kroonlijst. Het risaliet heeft een fronton dat geïntegreerd is in het hoofdgestel. Aan weerszijden van het risaliet bevinden zich op beide bouwlagen drie vensters. In het midden, in het risaliet, bevindt zich de voordeur, op de tweede bouwlaag een venster en in het fronton een klein rond venster. De hardstenen plint springt onder elk venster iets naar voren.
De deur is een dubbele moderne deur met een groen bovenlicht met getoogde bovenkant. Het geprofileerde kozijn en het deurkalf zijn wit geverfd. De hoge neuten zijn van hardsteen.
Voor de deur bevindt zich een natuurstenen stoep en een trap met drie treden. Boven de deur bevindt zich een getoogde strek overeenkomstig de strekken boven de vensters.

Tussen de plint en elk venster van de eerste bouwlaag bevindt zich een hardstenen vlak met casement. De lekdorpels van alle vensters zijn in hardsteen uitgevoerd. Alle vensters hebben T-ramen met geprofileerde weldorpels en getoogde bovendorpels. Ze zijn donkergroen geverfd, de kozijnen gebroken wit. Boven de vensters van de eerste bouwlaag bevinden zich aan de onderzijde getoogde anderhalf steens strekken van gele baksteen. De strekken zijn aan de onderzijde getoogd en aan de bovenzijde recht. Boven de vensters van de tweede bouwlaag bevinden zich soortgelijke togen, maar met zowel de onder- als de bovenzijde getoogd.
Over de gehele breedte van de gevel tussen de hoekpenanten en zowel op de eerste als op de tweede bouwlaag wordt de rode baksteen tussen de vensters afgewisseld met vier banden van elk drie lagen gele baksteen.
De hoekpenanten hebben elk twee spiegels (verdiepte vlakken) boven elkaar. De twee bouwlagen zijn van elkaar gescheiden door een gepleisterde band; in het risaliet door een hardstenen band met in verguld reliëf het opschrift ‘DE SCHUTSE’.

De gevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een in gebroken wit geschilderd houten hoofdgestel, dat bij het risaliet en de hoekpenanten verkropt. Het bestaat uit een smalle architraaf die horizontaal doorloopt over het middenrisaliet. Daarboven bevindt zich een fries met spiegels dat ter plaatse van het risaliet ontbreekt. De kroonlijst met een tandlijst en rustend op bewerkte consoles, loopt mee met de bovenzijde van het fronton. Het kleine ronde venster in het fronton heeft een witte geprofileerde omlijsting.

Zijgevels

De zijgevels zijn blind uitgevoerd in baksteen. Architraaf, fries en kroonlijst zijn op de zijgevels doorgetrokken. De consoles ontbreken, evenals de spiegels in de fries.

Achtergevel

De achtergevel komt overeen met de voorgevel, maar is iets eenvoudiger in uitvoering. De gevel is symmetrisch met een middenrisaliet en wordt bekroond door een hoofdgestel met kroonlijst. Aan weerszijde van het risaliet bevinden zich in beide bouwlagen drie vensters. In het middenrisaliet bevindt zich een deur en in de tweede bouwlaag een venster. In het dak bevinden zich drie moderne dakkapellen. De plint is glad.
De deur is een moderne, dubbele deur met bovenlicht met getoogde bovenkant. De hoge neuten zijn van hardsteen. Voor de deur bevindt zich een stoep, even hoog als de plint, en een trap met drie treden. Boven de deur bevindt zich een getoogde strek overeenkomstig de strekken boven de vensters.
De lekdorpels van de vensters zijn in hardsteen uitgevoerd. Alle vensters hebben T-ramen met getoogde bovendorpels. Ze zijn donkergroen geverfd; de kozijnen gebroken wit. Boven de vensters van de eerste bouwlaag bevinden zich strekken, die aan de onderkant getoogd zijn en aan de bovenkant recht. Boven de vensters van de tweede bouwlaag bevinden zich togen. De strekken en togen zijn uitgevoerd in pleisterwerk.
Over de gehele breedte van de gevel en zowel op de eerste als op de tweede bouwlaag wordt de rode baksteen tussen de vensters afgewisseld met telkens vier banden in pleisterwerk. De twee bouwlagen zijn van elkaar gescheiden door een band van pleisterwerk. Tussen deze band en het venster in het risaliet bevindt zich een gevelsteen met aan weerszijden een zwaard en bloemen uit het wapen van Zaltbommel en het opschrift ‘MDCC LXXI WEES HUYS’. Deze steen is afkomstig van het weeshuis dat vroeger op deze plaats heeft gestaan.
De gevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een houten in gebroken wit geverfd hoofdgestel, dat verkropt bij het middenrisaliet. Het bestaat uit een kleine geprofileerde architraaf, een breed fries met spiegels en een uitstekende kroonlijst met tandlijst.

Dak

Het pand heeft een afgeplat schilddak, dat is gedekt met verbeterde rode Hollandse pannen.

Bijgebouwen, stoep en tuin

De voortuin is van het Kerkplein gescheiden door een bakstenen basement met daarop smeedijzeren hekwerk. De doorgangshekken in het midden en opzij worden geflankeerd door bakstenen vierkante kolommen onderbroken door vier insnoeringen, afgedekt met een bakstenen ezelsrug.
Recht tegenover de ingangspartij van het pand, staat een dubbel openslaand hek, met een naar het midden rond oplopende bovenlijn. Uiterst rechts bevindt zich een breed toegangshek voor voertuigen.

De achterzijde van de achtertuin wordt gevormd door de monumentale stadsmuur uit de veertiende eeuw.
De tuinmuur tussen Kerkplein 10 en Kerkplein 12 (aan de oostzijde) is een eenvoudige, oude muur met steunberen.

Aan de rechterzijde is het terrein open.

Extra opmerking

In het pand bevindt zich het archief van het weeshuis in een voor dat doel ontworpen, beschilderde archiefkast uit 1663. Het huidige pand staat op en naast het terrein waar sinds vierhonderd jaar “Het Gecombineerd Weeshuis der Hervormden” gevestigd is (tegenwoordig wordt het “De Schutse” genoemd). Het gedeelte van het terrein dat nu onbebouwd is, grenst aan een doorrit naast het pand Kerkplein 8. Tegen de zijmuur van Kerkplein 8 bevindt zich een steunmuur van zeer oude baksteen met fragmenten van een ingemetselde boog. Het is waarschijnlijk dat dit deel uitgemaakt heeft van een ouder gebouw van het weeshuis.

Reden van plaatsing

Architectuurhistorische criteria

a. een goed bewaard gebleven pand met een eenvoudig opgezette vormgeving en mooi afgewerkte details.

Stedenbouwkundige criteria

a. als hoekpand, liggend in de zichtas van de openbare weg, van wezenlijk belang voor de rustige, monumentale sfeer van de omgeving;
b. samen met de naastliggende gemeentelijke monumenten een fraai geheel vormend aan het Kerkplein rond de rijksmonumentale Sint Maartenskerk.

Cultuurhistorische criteria

a. als voormalig weeshuis van belang voor de geschiedenis van Zaltbommel.